काठमाण्डौं । विगत केही वर्षयता नेपालले मौसम पूर्वानुमानमा उल्लेखनीय प्रगति गरेको छ। यसपालिको झरी र भारी वर्षाको पूर्वानुमान ठ्याक्कै मिल्नु त्यसको ठोस प्रमाण हो। यही वैज्ञानिक पूर्वानुमानका आधारमा सरकारले राजमार्ग आवागमन नियन्त्रण, विपद् व्यवस्थापन तयारी र पूर्वसावधानीका नीतिगत निर्णयहरू समयमै गर्न सक्षम भयो।
गत वर्ष यस्ता निर्णयमा ढिलाइ हुँदा ठूलो जनधनको क्षति भएको स्मरण गर्दा, यसपालिको तदारूकताले त्यो जोखिम घटाएको देखिन्छ।
मौसम पूर्वानुमान प्रणालीमा सुधार हुनुको प्रमुख कारण भनेको जल तथा मौसम विज्ञान विभागमा भएको निरन्तर लगानी र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग हो।
फिनल्यान्ड सरकारको सहयोगमा गणितीय मोडलमा आधारित आधुनिक मौसम पूर्वानुमान प्रणाली जडान गरिएको छ। त्यस्तै, चीन, भारत र जापानका मौसमी उपग्रहहरूले प्रत्येक १०–१० मिनेटमा पठाउने तस्बिरहरू नेपालले प्रयोग गर्न थालेपछि पूर्वानुमान अझै सटीक बन्न पुगेको छ।
नेपालजस्तो भौगोलिक विविधता र हावापानीका कारण मौसम पूर्वानुमान चुनौतीपूर्ण काम हो। धेरैपटक भविष्यवाणी मिल्दा पनि त्यसलाई सामान्य मान्ने र कहिलेकाहीँ मात्र नठ्याक्कै मिल्दा आलोचना गर्ने प्रवृत्ति देखिन्छ।
तर यो वैज्ञानिक क्षेत्रप्रति समाजको विश्वासको संकेत पनि हो -जस्तै, सयौँ सुरक्षित उडानका समाचार कहिल्यै आउँदैनन्, तर एउटा दुर्घटनाले ध्यान तान्छ, किनभने हवाई यात्रा सामान्यतः सुरक्षित ठानिन्छ।
लेखकको भनाइमा, विज्ञानमा लगानी गर्दा देशले आफ्नो प्राथमिकता निर्धारण गर्न जरुरी छ। त्यस्तो लगानीले दीर्घकालीन लाभ दिन्छ। अब आवश्यक कुरा यो हो कि मौसम लगायतका सबै तथ्यांकहरू खुला र निःशुल्क (open access) गरिनुपर्छ, ताकि विश्वविद्यालय, अनुसन्धान संस्था र नीतिनिर्माताले सहज रूपमा प्रयोग गर्न सकून्।
मौसम विज्ञानलगायत अन्य वैज्ञानिक क्षेत्रमा अझै बढी लगानी गर्नुपर्ने आवश्यकता देखिन्छ -जसले स्थानीय स्तरमा सटीक भविष्यवाणी गर्न, विपद् न्यूनीकरण गर्न र कृषिदेखि पर्यटनसम्मका क्षेत्रलाई आर्थिक रूपमा फाइदा पुर्याउन सहयोग पुर्याउनेछ।
अन्त्यमा, विदेशी सहयोग र लगानीलाई पनि देशका वैज्ञानिक प्राथमिकता अनुसार निर्देशित गर्नुपर्ने सुझाव लेखकको छ।
सुरक्षित रहौं, विज्ञानमा विश्वास गरौं – किनभने यसको प्रतिफल हामीले अहिले देख्न थालिसकेका छौं।
- उत्तम बाबु श्रेष्ठको विश्लेषण
खबरसाइट डट कम (www.khabarsite.com) तपाईँको आफ्नै खबर साइट हो । हामी कुनै पनि आग्रह र पूर्वाग्रहरहित भएर हरेक पल सत्य तथ्य निष्पक्ष खबर पस्कने जमर्को गर्छौँ । हाम्रो यस स्वतन्त्र अभियानमा तपाईँको साथ अपरिहार्य छ ।
